KALP SAĞLIĞI VE BESLENME
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de ölümlerin büyük çoğunluğunu dolaşım ve kalp hastalıkları oluşturmaktadır. Avrupa'daki tüm ölümlerin neredeyse yarısının (%48) ve ABD'deki tüm ölümlerin üçte birinin (%32,8) sebebi kardiyovasküler hastalıklardır (1). Dünya Sağlık Örgütü’nün en son verilerine göre ise Türkiye’de bulaşıcı olmayan hastalıklardan ölüm sebebi olarak birinci sırada %46,7 ile kardiyovasküler hastalıklar gelmektedir (2).
Kalp hastalıklarının sebepleri nelerdir?
Kalp hastalıklarına yakalanmada genetik faktörlerin etkisi olsa da hastalıktan korunmada sağlıklı yaşam önemli bir role sahiptir. Yani hastalığın ilerlemesi ve kişinin yaşamsal riske girmesi,kontrol edilebilir değişkenlerin yönetimine bağlıdır. Bu değişkenler temel olarak fiziksel aktivite eksikliği, sigara kullanımı ve sağlıksız beslenme gibi yanlış yaşam tarzı alışkanlıklarıdır.
Kalp hastalıklarında yapılabilecek yaşam tarzı değişiklikleri nelerdir?
1. Yağ tüketimi sınırlanmalı. Yağın miktarı kadar türü de önemlidir. Doymuş yağlar kötü kolesterol diye bilinen LDL kolesterolün artmasına sebep olur, bu yüzdeniç yağı, kuyruk yağı, tereyağı ve margarin gibi doymuş yağlardan uzak durulmalıdır. Bunun yerine zeytinyağı, ayçiçek yağı ve mısırözü yağı gibi sıvı yağlar tercih edebilirsiniz. Ortalama olarak 1 kilogram sebze yemeğine 2 yemek kaşığı kadar sıvı yağ kullanabilirsiniz. Bununla beraber içinde et olan yemeklerinizde bu miktarı azaltabilirsiniz.
2. Pişirme yöntemlerine dikkat edilmeli. Kızartma ve kavurma gibi yöntemler yerine ızgara, haşlama, fırınlama gibi yöntemler tercih edilmelidir. Böylece hem aşırı yağ tüketimini sınırlamış hem de yemeğin besin kalitesini arttırmış olursunuz.
3. Süt ve süt ürünlerinde yarım yağlı yahut yağı azaltılmış olanları tercih edilmeli.Böylece doymuş yağ tüketiminizi kısıtlamış olursunuz.
4. Kırmızı ve beyaz etlerde tercihleri doğru belirlemek önemlidir. Kalp hastaları kırmızı eti haftada en fazla 2 kez ve 60 gramı (2 köfte kadar) geçmeyecek şekilde, etin yağsız kısımları tercih edilerek; beyaz eti de yine haftada 2 kez 120 gramı (4 köfte kadar) geçmeyecek şekilde, etin derisiz ve yağsız kısımlarından tüketebilir (3). Özellikle kalp sağlığı için önemli olan omega-3 yağ asidinden zengin balık, beyaz et tercihi olarak haftada 2 kez belirlenen miktarda tüketilebilir (4).
5. Günaşırı yumurta tüketilebilir. Yumurtanın kolesterol içeriğinin yüksek olmasının yanısıra protein, vitamin ve antioksidan mineral içeriği de yüksektir. Haftada 3-4 kez, 1 adet orta boy haşlanmış yumurta tüketmek kalp sağlığı için koruyucu olarak nitelendirilmektedir(5).
6. Tam tahıllara beslenmenizde yer verilmeli.Tahıllar; diyet lifi, B vitaminleri, demir, magnezyum ve selenyum gibi koruyucu ve antioksidan bileşikler için önemli kaynaklardır. Diyet lifi, kan kolesterol seviyesini düşürüp kalp damar hastalıkları riskini azaltmaktadır. Bunun uygulamadaki en basit örneği, beyaz ekmek yerine tercihinizi tam buğday ekmeğinden yana yapmanız olacaktır (6).
7. Haftada en az 2 kez kurubaklagil tüketilmesi önerilir. Nohut, mercimek, kuru fasulye gibi bakliyatlar lif yönünde zengin besinler olması yanısıra aynı zamanda bitkisel protein kaynaklarıdır. Haftada en az 2 kez kurubaklagil tüketimi hem kaliteli beslenmenize hem de kalp sağlığınızı korumaya yardımcı olacaktır (7).
8. Her gün en az 5 porsiyon sebze ve meyve tüketilmeli. Meyve ve sebzeler antioksidandan zengin olduklarından yüksek kan basıncını dengelemeye yardımcı olacaktır. Bununla beraber yağ içeriklerinin düşük olması ve içerdikleri posa sayesinde kan kolesterolünü dengelemeye yardımcıdırlar (8).
9. Her gün 1 porsiyon kuruyemiş tüketilmeli. Bu; 2 tam ceviz, 5-6 adet fındık ve 6-7 adet badem olabilir. Burada önemli olan kuruyemişlerin çiğ olmasıdır. İçerdikleri yağ asitleri, vitamin ve mineraller sayesinde kalp hastalıklarında koruyucu rolleri büyüktür.
10. Bol bol su tüketilmeli. Yapılan çalışmalar yetersiz sıvı alan kişilerde kalp hastalıklarına yakalanma olasılığının daha fazla olduğunu göstermiştir. Bu sebeple günde ortalama 2 litre (10 su bardağı) kadar su tüketimi önerilmektedir.
11. Tuz kullanımıkısıtlanmalı. Günlük alınması gereken tuz miktarı 5 gram (1 tepeleme çay kaşığı) kadardır (9). Fazla kullanımı tansiyon yükselmesine sebep olacağından sofralardan tuzluklar kaldırılmalıdır.
12. Çay ve kahve tüketimi sınırlanmalı.Çay ve kahve flavonoid açısından zengindir. Bu nedenle kalp damar sağlığına faydalıdırlar ancak hem çay hem kahve içeriğindeki kafein sebebiyle çarpıntıya neden olabilir (9). Özellikle kalp yetersizliği veya ritim problemi olanlarda çarpıntı olabilir. Kafein içeriği daha yüksek olan kahve, kan basıncını da yükseltebilir. Bu grup hastalar mutlaka kendi doktorlarına danışarak tüketecekleri miktarlar konusunda bilgi almalıdırlar. Genel olarak günde 2 fincan kahve ve 3-4 bardak çay sınırı aşılmamalıdır.
13. Fiziksel olarak aktif olmaya özen gösterilmeli. Egzersiz reçetesi, kişinin kalp damar sistemi ile kas iskelet durumuna ve isteklerine özgü olmalıdır. Doktorunuzun da önerdiği ölçüde bisiklet ve yüzme kalp hastalarında kullanılan en önemli egzersizlerdendir. Haftanın 5 günü 30-40 dakika tempolu yürüyüş de basit ve sürdürülebilir bir egzersiz olacaktır.
14. Sigara kullanımı bırakılmalı. Sigara kullanımıyla damar yapısı bozulmakta ve kandaki kötü kolesterol seviyesi artmaktadır (9). Bu da damar tıkanıklıkları ve dolaşım bozukluklarına yol açmaktadır.
15. Alkol tüketimi sınırlanmalı.Özellikle günde 3 birim ve üstü alkol tüketenlerde kolesterol ve tansiyon değerlerinde bozulmalar görülebilmektedir. Bu da kalp sağlığını tehlikeye sokmaktadır.
16. İdeal kilo aralığı korunmalı. Bunun için mutlaka bir sağlık kuruluşunda yaptırdığınız testler ile bir diyetisyene başvurulmalı ve doğru beslenmeyi yaşam tarzı haline getirilmelidir.
17. Kalp hastalığınızın yanı sıra eşlikçi başka bir kronik hastalığınız var iseya da beslenmenizi etkileyecek herhangi bir ilaç kullanıyorsanız mutlaka bir uzmandan destek alınmalıdır.
Dyt. Yasemin KANDEMİR
1. Threapleton DE, Greenwood DC, Evans CEL, Cleghorn CL, Nykjaer C, Woodhead C, vd. Dietaryfibreintakeand risk of cardiovasculardisease: Systematicreviewand meta-analysis. C. 347, BMJ (Online). 2013.
2. WHO. World HealthOrganization (WHO 2019) Mortality Database. https://platform.who.int/mortality/themes/theme-details/topics/topic-details/MDB/cardiovascular-diseases [Internet]. 2019.
3. Bertelo, R.F. and Ma, D.W.L., 2016. Advances in Protein NutritionAcrosstheLifespan. AppliedPhysiology, Nutrition, andMetabolism, 41(5): 563, https://doi.org/10.1139/apnm-2016-0104.
4. Lopez-Ferrer, S., Baucells, M. D., Barroeta, A. C., Grashorn, M. A. 1999. n-3 enrichment of chickenmeatusingfishoil: Alternative. PoultryScience 78: 356-365.
5. 1.Smith J, Petrovic P, Rose M, De Souz C, Muller L, Nowak B, et al. PlaceholderText: A Study. CitationStyles. 2021 Jul 15;3.
6. ADA.HealthImplications of Dietary Fiber Position of ADA.J AmDiet Assoc2002;102:993-1000.
7. Dietary Reference IntakesforEnergy, Carbonhydrate, Fiber, Fat, FattyAcids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids (Macronutrients), FoodandNutrition Board (FNB), Institute of Medicine (IOM), 2002: 265 – 271, 287 -293.
8. James SL, Muır JG, Curtis SL, et al. Dietaryfibre: a roughageguide. İnternMed J 2003;33:291-296.
9. Baysal A; Beslenme, Hatipoğlu Yayınevi, 9. Baskı 2002,Ankara.
Polikliniğimize başvuran, geçirilmiş kalp krizi öyküsü bulunan, 65 yaşında, 168 cm, 83 kg emekli,erkek hasta için hazırladığımız sağlıklı beslenme programı aşağıdaki gibidir. Hastanın herhangi bir besin alerjisi bulunmamaktadır.
Sabah: 1 fincan açık, şekersiz çay
Hastanın bazı kan tahlilleri: Glukoz: 92 mg/dl Sodyum: 135 mmol/L Potasyum: 4,4 mmol/l LDL: 124 mg/dl HDL: 63 mg/dl Total Kolesterol: 198 mg/dl Trigliserid: 56 mg/dl ALT: 24 U/L AST: 46 U/L |
(09.00) 1 haşlanmış yumurta
1 dilim beyaz peynir
6-7 adet zeytin
Söğüş sebze
2 dilim tam buğday ekmeği
Ara-1: 6-7 adet çiğ badem
(11.00) 1 porsiyon meyve (1 küçük boy elma -100gr.)
Öğle: 1 kepçe kremasız, unsuz çorba (160-200 gr.)
(13.30) 4 yemek kaşığı sebze yemeği
2 adet ızgara köfte
6 yemek kaşığı bulgur pilavı
1 su bardağı ayran (200 ml.)
Bol salata (yağ ve nar ekşisi eklemeden tüketilecek)
Ara-2: 1 porsiyon meyve (12 adet çilek)
(16.00) 1 çay bardağı leblebi (20 gr.)
Akşam: 1 kepçe kremasız, unsuz çorba (160-200 gr.)
(19.00) 6 yemek kaşığı kurubaklagil yemeği
2 yemek kaşığı kaymaksız yoğurt
2 dilim tam buğday ekmeği
Bol salata (yağ ve nar ekşisi eklemeden tüketilecek)
Ara-3: 1 porsiyon meyve (1 küçük muz)
(20.30) 1 su bardağı yarım yağlı süt
54 yaşında, 157 cm boyunda, 91 kilogram olan kadın hasta göğüs ağrısı şikâyeti ile hastaneye başvurmuştur. Ev hanımı olan hastaya anjiyo sonrası beslenme programı oluşturulmuştur. Hastanın hipertansiyon ve diyabeti mevcuttur. Herhangi bir besin alerjisi bulunmadığını belirten hasta, zeytin yememektedir.
Sabah: Açık, şekersiz çay
(09.30)
Hastanın bazı kan tahlilleri: HbA1c: %7,2 Glukoz:169mg/dl Sodyum: 146mmol/L Potasyum: 3,7mmol/l LDL: 79mg/dl HDL: 39mg/dl Total Kolesterol:137mg/dl Trigliserid:93mg/dl ALT:37U/L AST:38U/L |
1 haşlanmış yumurta (50 gr.)
1 dilim tuzsuz beyaz peynir (30 gr.)
Söğüş sebze (yağsız)
2 dilim çavdar ekmeği
Ara-1: 1 porsiyon meyve (1 orta boy -100 gr. armut)
(11.30) 5-6 adet çiğ fındık
Öğle: 1 kepçe kremasız, unsuz çorba (160-200 gr.)
(13.30) 4 yemek kaşığı etli sebze yemeği
6 yemek kaşığı bulgur pilavı
4 yemek kaşığı yoğurt
Bol salata (yağ ve nar ekşisi eklemeden tüketilecek)
Ara-2: 1 porsiyon meyve (1 orta boy -100 gr. şeftali)
(16.00) 1 su bardağı sade kefir (200 ml.)
Akşam: 1 kepçe kremasız, unsuz çorba (160-200 gr.)
(19.00) 4 yemek kaşığı etli sebze yemeği
2 su bardağı ayran (400 ml.)
2 dilim çavdar ekmeği
Bol salata (yağ ve nar ekşisi eklemeden tüketilecek)
Ara-3: 1 porsiyon meyve (5 adet -100 gr. erik)
(20.30) 1 adet susamsız, kepekli galeta
48 yaşında, 170 cm boyunda 80 kilogram olan erkek hastaya yapılan anjiyo sonrası stent takılmıştır. Hastanın hiperlipidemisi mevcuttur. Masa başı çalışan hasta, işinden dolayı çalışma saatlerinde öğünlere (öğle öğünü 15 dk. sürüyor) fazla vakit ayıramamaktadır. Hastanın besin alerjisi olmayıp yumurta yemediğini belirtmiştir. Hasta her sabah 08.00’de uyanıp akşam 22.00’de uyumaktadır.
Hastanın bazı kan tahlilleri: Glukoz: 82mg/dl Sodyum: 136mmol/L Potasyum: 5 mmol/l LDL: 183 mg/dl HDL: 38 mg/dl Total Kolesterol: 248mg/dl Trigliserid: 134 mg/dl ALT: 14 U/L AST: 21 U/L |
Sabah: 1 fincan şekersiz yeşil çay
(08.30) 2 dilim (60 gr.) yarım yağlı beyaz peynir
6-7 adet zeytin
Söğüş sebze (yağsız)
2 dilim tam buğday ekmeği
Öğle: 1 adet sandviç (2 dilim tam buğday ekmeği + 60 gram ızgara köfte + söğüş marul,domates)
2 su bardağı ayran (400 ml.)
2 tam ceviz
1 porsiyon meyve
Akşam: 1 kepçe kremasız, unsuz çorba (160-200 gr.)
(17.00) 4 yemek kaşığı sebze yemeği
6 yemek kaşığı kepekli makarna
1 kâse cacık
Bol salata (yağ ve nar ekşisi eklemeden tüketilecek)
Ara: 1 porsiyon meyve
(19.00) 2 adet kepekli, susamsız galeta
1 su bardağı ılık süt